Chương trình xây dựng và phát triển nền nông nghiệp hữu cơ (NNHC) Việt Nam đã được một số chuyên gia, nhà khoa học đề xuất hơn 10 năm nay, nhưng do không có khuôn chính sách nên chưa phát triển được. Chỉ đến thời điểm hiện nay, việc xây dựng vùng NNHC trở thành nhu cầu gắt gao vì áp lực về vệ sinh an toàn thực phẩm, cùng yêu cầu tái cơ cấu nền nông nghiệp mới đảm bảo đẩy lùi được nạn thực phẩm bẩn, giả đang tung hoành.

Nền tảng giải quyết vấn đề thực phẩm

Chính sách NNHC là nền tảng để xây dựng khung pháp lý giải quyết vấn nạn thực phẩm bẩn, giả đang tung hoành làm mất lòng tin người tiêu dùng, gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực khác. Một trong các lý do chính của việc hấp dẫn đầu tư vào thực phẩm sạch, bổ dưỡng được nuôi trồng bằng phương pháp hữu cơ là do sự phong phú của các sản vật, kinh nghiệm bản địa của các cộng đồng dân cư nông nghiệp nông thôn, thế mạnh về đa dạng sinh học tại một quốc gia được thiên nhiên ưu đãi như nhiệt đới ẩm gió mùa, địa hình đa dạng, thảm thực vật phong phú và dễ tái tạo.

Phát triển nông nghiệp hữu cơ đang là xu thế tất yếu của thế giới và Việt Nam.

Vùng NNHC sẽ đáp ứng được những yêu cầu sau đối với sản phẩm NNHC: Tính đa dạng của sản phẩm hữu cơ; trách nhiệm của cộng đồng; sức mạnh của sự liên kết. Ở Việt Nam, do đặc thù về kinh tế, xã hội và lịch sử phát triển, nền NNHC rất phù hợp với các quy mô nông hộ, nông trại, trang trại nhỏ và vừa (quản lý sâu bệnh, cải tạo đất đai, sử dụng phụ phẩm chăn nuôi, trồng trọt khép kín…).

Trong kinh nghiệm xây dựng chính sách nông nghiệp luôn cần thiết xây dựng các mô hình trình diễn đầu bờ, như: Mô hình hợp tác xã trong thời gian bao cấp, khoán 100, khoán 10 trong thời kỳ đầu mở cửa, đổi mới. Mô hình kinh tế tư nhân với các cấp độ khác nhau trong nền kinh tế thị trường… Nền NNHC của giai đoạn kinh tế thị trường và hội nhập thị trường quốc tế sâu rộng hoàn toàn khác với nền NNHC truyền thống đã từng có ở nước ta với lịch sử hàng ngàn năm trước đây, sẽ là một chương trình thực hành mang tính thực tiễn và gắn chặt ngay với thị trường từ những bước khởi điểm đầu tiên.

Do vậy, trên thế giới nền NNHC còn được gọi là nền công nghiệp hữu cơ vì cần phải tuân theo một quy trình (chuỗi) được sắp đặt chuẩn chỉ, chặt chẽ trong tất cả các khâu: Sản xuất, thu hoạch, chế biến, logistic, thương mại, ẩm thực, để chiếm được lòng tin tuyệt đối của cộng đồng người tiêu dùng về sản phẩm hữu cơ thực sự lành mạnh, bổ dưỡng trên nền tảng hệ sinh thái thiên nhiên đã phục hồi.

Xây dựng vùng nông nghiệp hữu cơ

Do bước đầu phát triển và tư duy về nền NNHC phù hợp với xu thế hiện đại nên ở nước ta không tránh khỏi tình trạng phát triển lẻ tẻ cả về địa điểm lẫn chủng loại sản phẩm, không hấp dẫn được thị trường, người tiêu thụ và chính sách của Nhà nước suốt hơn 10 năm qua.

Để khắc phục tình trạng trên, một trong những giải pháp cơ bản ngoài việc xây dựng hệ thống chính sách quốc gia rất cần xây dựng khái niệm về vùng NNHC. Vùng NNHC rất thuận lợi nếu được xác lập trên cơ sở còn sự hiện hữu hệ sinh thái thiên nhiên đặc thù điển hình, tại đó đã có sẵn các khu bảo tồn thiên nhiên, di sản thiên nhiên, như rừng ngập mặn, đất ngập nước, sinh quyển, công viên địa chất các vùng cửa sông, cửa biển chưa bị ô nhiễm.

Để có thể xác lập Vùng NNHC cần thiết: Quy hoạch và bảo vệ triệt để, rút ngắn thời gian xây dựng vùng NNHC bằng cách lồng ghép với các chương trình phát triển kinh tế - xã hội, như chương trình nông thôn mới, chương trình đối phó và thích ứng với biến đổi khí hậu. Xây dựng thương hiệu vùng với các đặc sản bản địa để có lợi thế cạnh tranh và tạo đột phá về giá trị gia tăng hàng hóa. Áp dụng các tiến bộ khoa học công nghệ như công nghệ sinh học, công nghệ chế biến, công nghệ thông tin và truyền thông.

Một trong các vùng có tiềm năng là vùng NNHC Ba Vì (Hà Nội) gồm 5 huyện: Ba Vì, Sơn Tây, Thạch Thất, Quốc Oai, Đan Phượng. Vùng này có diện tích đất nông nghiệp lớn nằm giữa và liền kề với khu vực núi Ba Vì có thảm phủ sinh học tự nhiên và dòng sông Đà, sông Hồng bao quanh, cùng các hồ nước ngọt lớn như Suối Hai, Đồng Mô. Hai hệ sinh thái, đất rừng và mặt nước tự nhiên lớn chưa bị tàn phá, khai thác một cách cạn kiệt chính là điều kiện tiên quyết để có thể tiến hành ngay được mô hình canh tác hữu cơ cộng với việc áp dụng các tiến bộ khoa học công nghệ, bảo đảm chắc chắn việc cung cấp các thực phẩm bổ dưỡng, tươi sạch, an toàn cho cộng đồng.

Sau khi xác lập vùng NNHC, bước tiếp theo cần phải tiến hành những mô hình thực hiện cụ thể về chăn nuôi, trồng trọt theo phương pháp hữu cơ. Có thể đề xuất 3 địa điểm trong vùng NNHC Ba Vì, trong đó Khu di tích K9 Đá Chông với diện tích 234ha, hiện có sẵn rừng tự nhiên, rừng trồng, đất trồng trọt, khu chăn nuôi và các hồ nước ngọt. Sản phẩm dự kiến: Rau theo mùa, dược liệu dưới tán rừng, cá nước ngọt, chăn nuôi; kết hợp mục tiêu giáo dục sản xuất NNHC cho cộng đồng và giới thiệu sản phẩm nông nghiệp hữu cơ cho khách thăm quan…

Các mô hình điển hình NNHC về chăn nuôi, trồng trọt, thủy sản nếu được hỗ trợ xây dựng một cách chuẩn mực sẽ trở thành hạt nhân lan tỏa cho vùng và đóng góp hiệu quả cho việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách quốc gia về phát triển nền NNHC Việt Nam.